Minęły pierwsze dni nowego roku szkolnego. Dla niektórych dzieci, jak i rodziców czas ten wiąże się z trudnościami w odnalezieniu się ucznia w szkole: zarówno w obowiązkach, związanych z nauką, jak również w relacjach z rówieśnikami. Jednorazowa odmowa pójścia do szkoły nie musi niepokoić. Jednak gdy sytuacje takie zdarzają się codziennie, a ponadto towarzyszą temu objawy fizjologiczne, może to oznaczać, że u dziecka rozwija się fobia szkolna.
Czym ona jest?
Fobia szkolna (inaczej nerwica szkolna) jest zwykle postacią nerwicy lękowej i dotyczy środowiska szkolnego oraz wymagań szkolnych. Rozróżniamy dwie postaci fobii szkolnej: ostrą i przewlekłą. Postać ostra dotyczy zwykle uczniów młodszych. Lęk spowodowany jest tu konkretnym czynnikiem traumatyzującym, np.: upokorzeniem lub ośmieszeniem ucznia na terenie klasy. Przewlekła postać fobii szkolnej charakteryzuje się stopniowym narastaniem obawy przed szkołą, a znaczącą rolę w jej powstaniu, głównie u dorastającej młodzieży pełni dom rodzinny. Dziecko zaniedbane przez opiekunów lub przeżywające kryzys w swojej rodzinie ujawnia swoje trudności poprzez odczuwanie silnego lęku przed szkołą. Fobia szkolna występuje u 1-5% dzieci.
Po czy rozpoznać fobię szkolną?
Najbardziej widocznym jej objawem jest unikanie szkoły, pomimo zdawania sobie sprawy z przymusu czy konieczności pójścia do niej. Towarzyszą temu silne reakcje fizjologiczne takie jak: czerwienienie się, kołatanie serca, drżenie rąk i mięśni, nadmierna potliwość, duszność, nudności, biegunka i bóle brzucha. Ważne jest, że objawy te występują nie tylko podczas przebywania dziecka w szkole, ale również wskutek myślenia o niej. Reakcje fizjologiczne nasilają się w niedzielę wieczorem i w poniedziałek rano. Nigdy nie występują w piątek wieczorem i w okresie wolnym od szkoły.
Dziecko cierpiące na fobię szkolną zwykle nie zgłasza się na lekcji, unika kontaktu z rówieśnikami, najczęściej nie ma kolegów. Czasami lęk dziecka przed szkołą może objawiać się w postaci nieśmiałości albo agresji.
Jakie są przyczyny panicznego lęku przed szkołą?
Czasami przyczyna fobii szkolnej leży w środowisku rodzinnym i rodzaju relacji między dzieckiem a najbliższymi. Zdarza się, że uczeń jest bardzo związany z rodzicem i przeżywa silny lęk przed rozstaniem z nim. Fobia szkolna może wiązać się z postawami rodziców, w których dominują wysokie wymagania, krytycyzm, surowość, a także nadopiekuńczość, lęk o dziecko, wyręczanie go. W obydwu przypadkach dziecko nabiera przekonania, że nie sprosta wymaganiom i nie poradzi sobie z wyzwaniami, jakie stawia szkoła.
Fobii szkolnej sprzyjają sytuacje stresowe (np. rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby), a także zakłócenia życia rodzinnego np. konflikty rodziców, wroga atmosfera w domu, przemoc, trudności finansowe rodziny, brak czasu dla dziecka wskutek przepracowania dorosłych.
Zdarza się, że występowanie nerwicy szkolnej ściśle wiąże się ze środowiskiem szkolnym. Dziecko, które ma trudności w kontaktach z rówieśnikami (jest przez nich odrzucane, wyśmiewane, zastraszane, bite) lub doświadcza wrogich postaw nauczycieli może ujawnić silny lęk przed szkołą.
Czynnikiem, który może zwiększać ryzyko wystąpienia fobii szkolnej są takie cechy osobowości dziecka jak: perfekcjonizm, obniżone poczucie własnej wartości, nieśmiałość, niska samodzielność.
Leczenie fobii szkolnej
Na początku konieczne jest ustalenie przyczyn występowania lęku przed szkołą przez psychologa lub psychoterapeutę przy ścisłej współpracy z rodzicami. Umożliwi to wybranie odpowiedniej dla młodego pacjenta formy pomocy. Czasami wskazana jest pomoc terapeutyczna dziecku, niekiedy konieczne jest także włączenie farmakoterapii.
Gdy występowanie objawów lęku przed szkołą wiąże się ściśle z nieprawidłowymi postawami rodzicielskimi lub problemami i sytuacjami kryzysowymi w rodzinie konieczne jest podjęcie terapii rodzinnej. Dopiero wtedy możliwe jest by proces zdrowienia dziecka przebiegł pomyślnie.
Autor: Martyna Pałaszewska – psycholog, terapeutka dziecięca
