Ostatni artykuł opisywał problem fobii, w której dominującym uczuciem jest lęk. Postanowiłam więc zająć się teraz tematem lęku u dzieci. Dzieci bowiem boją się bardziej wprost, pokazując dorosłemu treści swoich niepokojów. Bardzo ważne jest rozumienie i przyjęcie lęku dziecka. Czasami zdarza się, że problemy lękowe naszych pociech mają charakter choroby i wymagają leczenia.
Kiedy lęk jest normą?
Lęk często jest naturalną reakcją dziecka i chroni je przed wchodzeniem w różne niebezpieczne sytuacje. Niektóre lęki są naturalne, wręcz charakterystyczne dla danego etapu rozwoju. I tak niemowlę ok. 8 miesiąca życia zaczyna bać się obcych.
Dziecko roczne i dwuletnie boi się głośnych i nagłych dźwięków, ciemności, nieznanych miejsc, dużych zwierząt, rozłąki z rodzicami. Przedszkolaki mogą bać się czarnych charakterów z bajek, niektórych zwierząt oraz złych osób. Dziecko w wieku szkolnym boi się bardziej realnych rzeczy: choroby, śmierci bliskich, zgubienia się.
Opisane wyżej lęki są rozwojowe, a więc całkowicie normalne i naturalne, co nie znaczy, że można je lekceważyć. Lęk dziecka jest realny i oczekuje ono, że okażemy mu zrozumienie i pokażemy, że dana rzecz, wydarzenie, osoba nie budzi w nas reakcji lękowej. Widząc rodzica, który jest spokojny wobec „zagrożenia”, młody człowiek też stopniowo będzie bał się mniej.
Kiedy lęk świadczy o zaburzeniu w rozwoju?
Lęk może przybrać charakter chorobowy, gdy stale dominuje w zachowaniu dziecka oraz nie pozwala na swobodą zabawę i codzienne spokojne funkcjonowanie. Reakcje lękowe są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje nie mające znamion zagrożenia. Dziecko jest w stałym napięciu i przez cały czas oczekuje zagrożenia. Lękom zwykle towarzyszą objawy somatyczne takie jak: suchość jamy ustnej, biegunki, przyspieszone bicie serca, nadmierne napięcie mięśniowe, bóle głowy, brzucha, bezsenność. Stałe odczuwanie lęku prowadzi do chaosu w działaniach, agresji lub też bierności czy apatii. Zaburzenia lękowe mogą dotykać nawet do 20% dzieci i nastolatków.
Rodzaje zaburzeń lękowych
Najczęściej występujące zaburzenia lękowe u dzieci to: lek separacyjny, lęk uogólniony, fobie i zespół lęku napadowego. Lęk separacyjny to lęk przed rozdzieleniem z rodzicami. Powoduje on nadmiarowe reakcje np. wpadanie w histerię, nagły ból, wymioty. Lęk uogólniony oznacza nadmierne zamartwianie się, które towarzyszy dziecku stale bez konkretnej przyczyny. Dziecko może zamartwiać się, przyszłością, przeszłością, sprawami rodziny, tym czy sobie poradzi w różnych sytuacjach. W przypadku fobii lęk dziecka skupia się wokół konkretnego przedmiotu, postaci lub sytuacji (może dotyczyć zwierząt, wiatru, ciemności, widoku krwi, jazdy pociągiem). W obecności tych bodźców odczuwa ono nieracjonalny i nadmierny strach, który może nawet przyjąć postać napadu paniki. Zespół lęku napadowego charakteryzuje się nawracającymi napadami paniki, czyli nagłym, bardzo silnym lękiem z towarzyszącymi objawami somatycznymi (duszność, kołatania serca, zawroty głowy) o dużym nasileniu. W trakcie ataku paniki dziecko ma poczucie całkowitej utraty kontroli nad sobą lub że „zaraz umrze”.
Przyczyny zaburzeń lękowych u dzieci
Jedną z przyczyn powstawania zaburzeń lękowych u dzieci jest występowanie tego typu problemów u rodziców. Dziecko niejako „uczy” się lękowego nastawienia do otoczenia. Kolejnym ważnym czynnikiem rodzinnym jest styl wychowania. I tak zarówno nadopiekuńczość i nadmierne kontrolowanie dziecka, jak również zbytnia surowość i krytyka mogą kształtować postawę lękową u dzieci. Nie bez znaczenia w powstawaniu opisywanych zaburzeń jest sytuacja braku poczucia bezpieczeństwa młodego człowieka. Może być ona związana z zaniedbywaniem dziecka przez rodziców, doświadczaniem przemocy, poczuciem opuszczenia emocjonalnego i braku wsparcia ze strony opiekunów. Czasami zaburzenia lękowe wiążą się z doświadczeniem odrzucenia lub przemocy ze strony rówieśników,
oraz z doświadczeniami traumatycznymi tak np. śmierć rodzica, poważna choroba, nadużycie seksualne. Bardzo często czynnikiem wyzwalającym objawy zaburzeń lękowych są zmiany w życiu dziecka: pójście do przedszkola, przeprowadzka do innej miejscowości, pobyt w szpitalu.
Leczenie
Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży są oddziaływania psychoterapeutyczne. Należą do nich: psychoterapia indywidualna dziecka o charakterze wspierającym, która ma na celu pomoc dziecku w zrozumieniu swojego lęku i oswojeniu go. Konieczna jest również współpraca z rodzicami, która ma charakter psychoedukacji (dostarczenie informacji na temat przyczyn, objawów i leczenia zaburzeń lękowych), lub terapii rodzinnej – w wypadku gdy zaburzenia dziecka są ściśle związane ze specyfiką funkcjonowania rodziny.
W większości przypadków zaburzenia lękowe u dzieci i nastolatków ustępują w wyniku odpowiedniego leczenia. Zdarza się, że pozostawiają po sobie delikatny „rys” lękowy, ale mimo to w dalszym okresie rozwoju i dorosłości młody człowiek jest w stanie funkcjonować w sposób satysfakcjonujący.
Autor: Martyna Pałaszewska – psycholog, terapeutka dziecięca
